Streszczenie: Książka ta powstała z poczucia obowiązku wobec mieszkańców wsi kieleckich, którzy od ponad dwudziestu lat powierzają mi swoje „historie prawdziwe”, księgi zapisane w pamięci, z nadzieją, że uchronię je od zapomnienia. Tym razem od kilku lat nasze rozmowy toczyły się wokół niezwykłych miejsc w ich rodzinnej wsi, które „odziedziczyli po przodkach” wraz z bezcennym bagażem tradycji, wiedzy ludowej, obrzędów, legend i mitów do tych miejsc przypisanych.
Interesowało mnie jak wiejskie społeczności lokalne, zamieszkujące od pokoleń to samo miejsce na ziemi, postrzegają swoją wieś, organizują przestrzeń, jakie relacje łączą je z miejscami wokół, których wspólnota organizuje swoje życie. Pytałam więc czym jest dla nich rodzinna wieś, rodzinny dom, dlaczego jedne miejsca uważają za święte, a inne za straszne, zamieszkiwane przez diabła i nawiedzane przez południce?
Tematem książki są więc wyobrażenia ludzi o własnej miejscowości, czyli mentalny obraz wsi. Obrazy wyobrażeniowe są efektem percepcji i wartościowania przestrzeni przez człowieka. Specyfika ludowych obrazów wsi wiąże się z wartościowaniem środowiska widzianego przez pryzmat tradycji i ludowego światopoglądu. Poszukuję odpowiedzi jak w ludowym obrazie wsi, przedstawianym poprzez narracje mieszkańców, funkcjonują wyobrażenia o miejscach i obiektach kodujących historię i budujących tożsamość wspólnoty.
Przedmiotem badań są działania wiejskich społeczności w kontekście struktur i miejsc oraz odkrywanie znaczeń i kodów (informacji) ukrytych wewnątrz konfiguracji przestrzennych, między elementami kultury, czyli miejscami. Interesuje mnie jak w przestrzeni odwzorowuje się i koduje myślenie magiczno-religijne i symboliczne wspólnoty.
Wyobrażenia społeczności wiejskich o zamieszkiwanym obszarze raczej nie były dotychczas przedmiotem rozważań w pracach etnologów czy antropologów. Niniejsza praca zawiera nowe propozycje badań i perspektywę spojrzenia na relacje ludzi i miejsc, zarówno w zakresie opracowanej przeze mnie i zastosowanej metody badań terenowych, czyli antropologicznych map mentalnych, jak i tematyki badań ludowych obrazów wsi. Wartością jaką wnosi ta praca dla historii nauki są też źródła wywołane, czyli narracje mieszkańców wsi pozyskane
w ciągu ostatnich kilku lat w trakcie badań terenowych. Zebrane materiały w formie antropologicznych map mentalnych umożliwiły podjęcie próby rekonstrukcji ludowego obrazu wsi. Książka w zamyśle autorki jest też przyczynkiem do poznania mechanizmów powstawania wyobrażeń ludzi o swoim środowisku, czyli kulturowego obrazu świata. Badania nad obrazami są niezwykle ważne, gdyż ich rekonstrukcja i analiza umożliwia zrozumienie oraz interpretację działań ludzi w danej kulturze i środowisku. Książka włącza się tym samym do dyskusji o poszukiwanie i zrozumienie wielu, jakże złożonych problemów, dotyczących „bycia człowieka w świecie”, sposobów organizowania przez ludzi
bezpiecznego miejsca do zamieszkiwania. Jest też próbą znalezienia odpowiedzi na niezwykle trudne przecież pytanie o wzajemne relacje człowieka ze środowiskiem, o to, jak człowiek organizuje „swój świat” i jak go postrzega. Rozwiązanie tych problemów ułatwiłoby ochronę harmonijnego krajobrazu kulturowego, który pełni wiele ważnych funkcji społecznych, kulturowych i stanowi wartość samą w sobie dla bezpiecznego zamieszkiwania człowieka na ziemi.
