Abstract: The Cathedral Basilica of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in Kielce has unique historical significance for the city; furthermore, this is the most important church in the Kielce Diocese. After liquidation of the Tarnów Diocese, the Kielce Diocese was founded by a papal bull, Indefessum persona rum, on 13 June 1805. The decision was announced in the contemporary collegiate church in Kielce, which nowadays functions as the cathedral. This early-Baroque facility in neo-Baroque attire boasts of a much longer history that dates back to the Middle Ages and the beginnings of the city of Kraków bishops. Under the present-day cathedral, Romanesque walls of the original facility are probably still “embedded” within the structure that was significantly expanded throughout the centuries.
The monumental facility is distinguished both by its rank and location in the city’s topography. It was constructed in the very centre of the city, on the Castle Hill, also known as the Cathedral Hill, and it is still dominating the development of Kielce city centre. The historical and artistic value of the cathedral for Kielce is immense. It was confirmed by entry of the Cathedral Basilica along with the Palace of the Kraków Bishops on the prestigious list of the Monument of History in 2017. Therefore, this chapter presents the outline of the construction history, transformations and restoration work, along with conservation that the Kielce Cathedral underwent in the course of several centuries, with emphasis on architecture. The archive query, research on the architectural form and presentation of the current status allow for displaying the changes that took place over the centuries.
B I B L I O G R A F I A[1] Garus R., Bazylika katedralna w Kielcach, Kielce 1991.
[2] Gawęcka B.M., Restauracja katedry kieleckiej w XIX i XX wieku, Bydgoszcz 2016.
[3] Pycia J.L., Nad Silnicą, t. 3, Kielce 1938.
[4] Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, województwo kieleckie, z. 4, Powiat kielecki, pod red. Jerzego Z. Łozińskiego i Barbary Wolff, Warszawa 1957.
[5] Adamczyk J.L., Wzgórze Zamkowe w Kielcach, Kielce 1991.
[6] Kuczyński J., Sprawozdanie z badań katedry kieleckiej za rok 1961, [w:]. „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” t. l, Kielce 1963, s. 67-89.
[7] Kuczyński J., Sprawozdanie z archeologicznych prac badawczych przy katedrze kieleckiej prowadzonych w roku 1962, [w:] „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” t. 2, Kielce 1964, s. 177-195
[8] Kuczyński J., Badania archeologiczne Muzeum Świętokrzyskiego. Kielce - katedra. Badania archeologiczne w 1970 roku, [w:] „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. 7, Kielce 1971, s. 119-133.
[9] Mazur H., Kielecciana kartograficzne i ikonograficzne z lat 1795-1866 w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach, [w:] Studia Muzealno-Historyczne, t. 2, 2010, s. 155-196.
[10] Mazur H., Źródła do dziejów kieleckich kościołów w zasobie Archiwum Państwowego w Kielcach, [w:] Studia Muzealno-Historyczne, t. 6, 2014, s. 139-157.
[11] Gawęcka B.M., Kolegiata w Kielcach. Dbałość o kościół w latach pięćdziesiątych XIX wieku, s. 243, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 2014, R. 62, Nr 2, s. 243-258.
[12] Adamczak A., Kościoły kieleckiego śródmieścia, „Renowacje i Zabytki”, nr 4, 2012, s. 96-100.
[13] Sobala M., Dwór Klecki: rezydencja biskupów krakowskich w Kielcach w świetle nieznanego inwentarza z 1635 r., [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, Tom 25, Kielce 2010, s. 27-70.
[14] Adamczyk J.L., Przewodnik po zabytkach architektury i budownictwa Kielc, Kielce 1998, s. 22-26.
[15] Adamczyk J.L., Wróbel T., Portrety zabytków Kielc, Kielce 2004
[16] Pieniążek-Samek M., Przemiany kolegiaty (obecnie katedry) kieleckiej w epoce baroku w świetle inwentarzy. Część I: Wiek XVII (dalej Przemiany 1), [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 19 (1998), s. 57-103.
[17] Ks. Olszewski D., Historyczne uwarunkowania powstania diecezji kieleckiej, [w:] Kieleckie Studia Teologiczne 4(2005), Kielce 2005, s. 15-21
[18] Encyklopedia katolicka, tom VIII, Lublin 2000.
[19] Doroz-Turek M., Zachowane i utracone dziedzictwo historycznej architektury we współczesnych Kielcach, [w:] Kielce – kształtowanie przestrzeni współczesnego miasta z zachowaniem historycznych obrazów, pod red. Elżbiety Szot-Radziszewskiej, monografia, architektura 5, Kielce 2016, s. 52-62.
[20] Długosz J., Dziejów polskich ksiąg dwanaście, T II, (Przekład K. Mecherzyńskiego, Kraków 1867)
[21] Pazdur J., Dzieje Kielc do 1863 r., Wrocław 1967.
[22] Tymieniecki K., Początki Kielc w związku z pierwotnym osadnictwem Łysogór, „Pamiętnik Świętokrzyski”, t. 1: 1930, Kielce 1931.
[23] Lewicki J., Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach. Przemiany zespołu w latach 1795-1864, [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach Tom 26, Kielce 2011, s. 17-101.
[24] Stankiewicz A., Architektura pałacu biskupów krakowskich w wieku XVII [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 31(2016), s. 65-98.
[25] Massalski A., Kraina Świętokrzyska i Ponidzie, s. 11-44, [w:] Pamiętniki Świętokrzyskie. Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, Kielce 1991.
[26] Monumenta Poloniae Vaticane, t. III, Analecta Vaticana (1202-1366), wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1914.
[27] http://www.krajobraz.kulturowy.us.edu.pl/projekty/sprawozdanie.pdf /dostęp: 24.10.2019 r./
[28] Zdanowski J., Kościół katedralny Najświętszej Marii Panny w Kielcach, Kielce 1930.
[29] Opis miasta Kielc, Katedry, Zamku Biskupiego, Karczówki oraz Fabryki Marmurów, oprac. przez ks. Br. Obuchowicza, prałata i proboszcza katedry kieleckiej, Kielce 1927.
[30] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Warszawa 1883, tom 4.
[31] Pieniążek-Samek M., Przemiany kolegiaty (obecnie katedry) kieleckiej w epoce baroku w świetle inwentarzy. Część II: Wiek XVIII (dalej Przemiany 2), „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, 20 (2000), s. 11-84.
[32] „Kłosy” Tom XI, 269, (1870)
[33] Lewicki J., Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach. Przemiany zespołu w latach 1795-1864, [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, Tom 26, Kielce 2011, s. 17-101.
[34] Stronczyński K., Opis zabytków starożytności w Guberni Radomskiej przez Delegacyą wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w latach 1844 i 1846 zebrane, rysunkami w dwóch osobnych atlasach zawartemi
objaśnione. 1850, t. II, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Rycin, s. 7-13
Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844–1855), t. 2,Gubernia Radomska, Opisy Zabytków
Starożytności w Guberni Radomskiej przez Delegacyą Wysłana z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w latach 1844 i 1846 zebrane, rysunki w dwóch osobnych atlasach zawartemi objaśnione, 1850 [współczesne wydanie oprac. K. Guttmejer, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Gabinet Rycin, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2010].
[35] Widoki zabytków Starożytności w Królestwie Polskim służące do objaśnienia opisu tychże starożytności, sporządzonego przez Delegacyę wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w latach 1844 i 1846 zebrane. Atlas 1. Gubernia Radomska. Powiaty: Kielecki, Miechowski, Olkuski, i Stopnicki, 1850 [współczesne wydanie oprac. zbiorowe pod red. Jerzego Kowalczyka, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Gabinet Rycin, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków].
[36] Gawęcka B.M., Prace Franciszka Ksawerego Kowalskiego i Faustyna Ceglera przy katedrze w Kielcach w latach 1969-1972, [w:] Historia sztuki w dobie globalizacji. Materiały IV Środkowoeuropejskiego Forum Doktorantów
Historii Sztuki Wrocław 5-8 listopada 2009, pod red. A. Jezierskiej, A. Szewczyk, A. Świlowskiej, Wrocław 2013.
[37] Guldon Z., Massalski A., Historia Kielc do 1945, Kielce 2000.
[38] Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury. Dz.U. 1918 nr 16 poz. 36.
[39] Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dn. 10 lutego 1925 r.
[40] Szczepański J., Kielecki słownik biograficzny: architekci i budowniczowie: materiały, Warszawa 1990.
[41] Wróbel T., Osimsetlecie fundacji biskupa Gedeona w Kielcach, Kielecki Przegląd Diecezjalny, R.47 1971, nr 5, s. 194-231.
[42] Wyniki nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi przeprowadzonymi w katedrze kieleckiej w luty 1976 r., mgr. J. Kuczyński, Archiwum Zakładowe Archiwum Inspekcji Archeologicznej, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach, Kielce 1976.
[43] Prace konserwatorskie w województwie świętokrzyskim w latach 2001-2012, praca zespołowa pod kierunkiem Janusza Cedro, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach, Kielce 2014. 