Streszczenie: Metody bezwykopowei budowy sieci podziemnych stosowane sq w Polsce od lat 60. ubiegłego wieku. Przy czym początkowo stosowano metody niesterowalne. Najpierw przeciski pneumatyczne przebijakiem tzw. kretem, a później pneumatyczne wbijanie rur stalowych i przeciski hydrauliczne. Metody sterowalne zaczęto stosować w Polsce dopiero od poczqtku lat 90. ubiegłego wieku, ale do budowy przewodów kanalizacji grawitacyjnej zastosowano je dopiero w drugiej połowie lat 90., a mianowicie w Toruniu w 1998 roku, gdzie metodq mikrotunelowania wbudowano kanał sanitarny. W niniejszym opracowaniu omówione zostaną szczegółowo tylko dwie metody bezwykopowej budowy, tj. mikrotunelowanie i przeciski hydrauliczne z wierceniem pilotowym, ponieważ tylko te metody, ze względu na zastosowane w nich systemy sterowania i kontroli (odpowiednio system laserowy i teleoptyczny) mogą zapewnić wysoką dokładność wbudowania przewodu, tak istotną w przypadku kanalizacji grawitacyjnej. Zaprezentowana zostanie również bezwykopowa budowa przykanalików, dla których można również zastosować metody niesterowalne.
Abstract: Trenchless technologies of installing gravitational sewers have been presented in the paper. A detailed description of microtunnelling and pipejacking with pilot boring has been given as welf as methods of trenchless pipę laying of house sewers (sewer laterals). The specificity and the accuracy of trenchless installation of gravitational sewers have been discussed.
B I B L I O G R A F I A1. Amitech - materiały informacyjne.
2. ATV -A 125 Pipe Driving. German ATV Standards. Wastewater, Waste. September 1996.
3. Bohrtec - materiały informacyjne.
4. Herrenknecht - materiały informacyjne.
5. Keramo Steinzeug - materiały informacyjne.
6. Mohring K.: Cost - Effective and Environmentally Acceptable Sewer and Drain Construction Using Microtunnelling. A Guide for Plannmg and Preparatory Construction Work.
7. MTS Perforator - materiały informacyjne.
8. Naylor - materiały informacyjne.
9. PN -92/B- 10 735 Kanalizacja. Przewody kanalizacyjne. Wymagania i badania przy odbiorze.
10. PN-EN 1610: 2002 Budowa i badania przewodów kanalizacyjnych.
11. Schongen Kunstoff Rohrsysteme - materiały informacyjne.
12. Soltau - materiały informacyjne.
13. WAMET - materiały informacyjne.
14. Zwierzchowska A.: Optymalizacja doboru metod bezwykopowej budowy rurociągów podziemnych. Monografia, Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej nr 38, Kielce 2003.
15. Zwierzchowska A.: Systemy sterowania i kontroli wykorzystywane w metodach bezwykopowej budowy sieci podziemnych. Inżynieria Bezwykopowa 1/2004, s. 31-37.
16. Zwierzchowska A.: Zastosowanie technologii bezwykopowych do budowy przyłączy domowych. Inżynieria Bezwykopowa 2/2005, s. 54-57.
17. Zwierzchowska A.: Bezwykopowe technologie budowy sieci podziemnych - przeciski pneumatyczne. Przegląd Budowlany nr 1/2006, s. 26-30.
18. Zwierzchowska A.: Technologie bezwykopowej budowy sieci gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych. Skrypt Politechniki Świętokrzyskiej nr 419, Kielce 2006, s. 180.
19. Zwierzchowska A.: Rury przeciskowe stosowane w bezwykopowej budowie sieci podziemnych. Materiały Budowlane - część I 5/2006, s. 41-42, 62
część II 6/2006, s. 74 - 75.
20. Zwierzchows/ca A.: Rury wciągane stosowane w bezwykopowej budowie sieci podziemnych. Materiały Budowlane 7/2006, s. 32,41. 
YADDA/CEON