Publikacje

Streszczenie:

Baszta Bramy Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim (d. Neumark) powstała w II połowie XIV wieku. Jak dotychczas zabytek ten nie był objęty zainteresowaniem badawczym, chociaż posiada interesującą ikonografię z XVII i XVIII wieku obrazującą jego przekształcenia. Zmiany, jakie nastąpiły w XVIII wieku, utrwalone zostały w XIX wieku, kiedy to baszta została zaadaptowana na sąd, więzienie oraz strażnicę straży pożarnej. Obecnie baszta wykorzystywana jest jako siedziba ZHP. Potrzeba naprawy dachu pozwoliła na wykonanie badań architektonicznych. Rezultatem badań stało się odkrycie reliktów pierwotnej gotyckiej konstrukcji dachu. Przekaz ikonograficzny jest zgodny z rozpoznanymi elementami, tym samym potwierdzone zostało unikatowe rozwiązanie szczytu baszty z 4 gankami z każdej strony baszty. Tego typu rozwiązanie nie jest typowe w architekturze gotyckiej. Wykonana analiza wykazała, iż podobna forma szczytu baszty znana jest z Rothenburga we Frankonii. Istnienie baliwatu Zakonu Krzyżackiego we Frankonii oraz migracja osadnicza z tych terenów do Państwa Zakonnego jest potwierdzona na II połowę XIV wieku. Poświadczałoby to proweniencję tego rozwiązania. W ramach projektu naprawy dachu baszty zaproponowano poprawę estetyczną istniejących zniszczonych szczytów. Mimo ograniczonych środków na remont opracowany projekt konserwatorski przywracał obecność formy ganków, choć jedynie na istniejących obecnie szczytach. Działanie takie służyłoby przywróceniu w społecznej świadomości faktu zachowania w Nowym Mieście Lubawskim oryginalnego i unikatowego zabytku. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zakres prac ograniczono jedynie do naprawy dachu. Należy oczekiwać, iż w przyszłości wykonana zostanie pełna rekonstrukcja szczytu baszty, a przeprowadzone badania architektoniczne będą jej mocną podstawą.

Abstract:

The tower of the Lubawska Gate in Nowe Miasto Lubawskie (formerly Neumark) was erected in the 2nd half of the 14th century. So far the monument has not been of much scientific interest, although it has an interesting iconography from the 17th and 18th century reflecting its transformations. Alterations which took place in the 18th century were preserved in the 19th century when the tower was adapted to house a court of law, prison and a fire brigade headquarters. Currently the tower is used for the Polish Scouts headquarters. The need to repair the roof allowed for conducting architectonic research, the result of which was discovering the relics of the original Gothic roof construction. The iconographic record agrees with the identified elements, thus confirming the unique solution of the tower top with 4 galleries on each side of the tower. That type of solution is not typical for Gothic architecture. The conducted analysis revealed that a similar form of the tower top is known from Rothenburg in Franconia. The existence of the Teutonic Knights' bailiwick in Franconia and settlement migration from that region to the State of the Teutonic Order has been confirmed for the 2nd half of the 14th century, which would confirm the provenance of the solution. Within the project of the tower roof repair it was suggested that the aesthetics of the existing damaged tops could be improved. Despite limited financial means for renovation, the prepared conservation project restored the form of galleries, but only on the currently existing tops. Such approach would serve to restore to the social conscience the fact of preserving an original and unique monument in Nowe Miasto Lubawskie. By the decision of the Voivodeship Monument Conservator the range of work was limited merely to repairing the roof. It is to be expected that a full reconstruction of the tower top will be carried out in the future, and the conducted architectonic research will serve as its basis.

B I B L I O G R A F I A[1] Arszyński M., Budownictwo warowne Zakonu Krzyżackiego w Prusach (1230-1454), Toruń 1995.
[2] Bogdanowski J., Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa - Kraków 2002.
[3] Braun G., Hogenberg F., [ed.] Füssel S., Cities of the World. Civitates Orbis Terrarum, Köln 2008.
[4] Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969, s. 222-227.
[5] Dewitz, rękopis IS PAN 57202.
[6] Die Bau- Und Kunstdenkmäler des Kreises Löbau, Danzig 1895.
[7] Domagała T., Nowe Miasto Lubawskie, Brama Lubawska (Łąkowska). Otwory okienne i elewacje, Gdańsk 1961, mps (archiwum WUOZ w Olsztynie, sygn. 4058).
[8] Dzieciątkowska J., Badania konserwatorskie nawarstwień występujących na ścianach wnętrz oraz elewacjach ceglanej Bramy Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim wraz z proponowanym programem prac konserwatorskich elewacji, Olsztyn 2007, mps (Archiwum WUOZ w Olsztynie).
[9] Faryna-Paszkiewicz H., Omilanowska M., Pasieczny R., Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 2003.
[10] Frycz J., Architektura zamków krzyżackich, [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku, Warszawa 1978.
[11] Górski K., Zakon Krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977.
[12] Gzyło M., Nowe Miasto Lubawskie, Studium historyczno-konserwatorskie, Toruń 1990, mps (Archiwum WUOZ w Olsztynie, sygn. 4045).
[13] Heyduk B., Dahlbergh w Polsce. Dziennik i ryciny szwedzkie z dziejów Potopu 1656-1675, Wrocław 1971.
[14] Krassowski W., Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, Warszawa 1991.
[15] Löhf P., Turme und Tore. Von Flandern bis zu Baltikum, Breslau 1941.
[16] Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce. T. II, cz. 1. Pomorze, Warszawa 1992.
[17] Łubieński W.A., Świat we wszystkich swoich częściach…, Wrocław 1740.
[18] Mroczko T., Arszyński M., Architektura gotycka w Polsce, Warszawa 1995.
[19] Mrusek H.J., Roch I., Castles of Europe, Leipzig 1974.
[20] Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Województwie Pomorskim, Lwów - Warszawa 1924.
[21] Płoski, A., Brama miejska (Lubawska) w Nowym Mieście Lubawskim - historia budowlana, Olsztyn 2010, mps (Archiwum WUOZ w Olsztynie).
[22] Pufendorf S., De rebus a Carolo Gustavo Sueciae Rege gestis commentariorum libri septem, Norimbergae 1699.
[23] Rechter G., Weiss D., Die Ballei Franken, [w:] U. Arnold et al., 800 Jahre Deutscher Orden, München 1990, s. 507-512.
[24] Trybowski I.K., Zagórowski O., Katalog zabytków sztuki. Powiat nowomiejski (woj. Olsztyn), Warszawa 1954.
[25] Ullmann E., Gotik, Leipzig 1981.
[26] Witkowski, Z. [red.], Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1963, s.193.
[27] Wojciechowski M. [red.], Nowe Miasto Lubawskie. Zarys dziejów, NML 1992: A. Radzimiński, s. 37
J. Poraziński, s. 64
K. Wajda, s. 103.
[28] Woźniak R., Fortyfikacje w dawnych Prusach Królewskich w pierwszej połowie XVII w., Studia i Materiały do Teorii i Historii Architektury i Urbanistyki, t. XII, Warszawa 1974, s. 62-64.

POWRÓT

Strona główna > Publikacje

Baszta Bramy Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim w świetle nowych badań